Những hình thức liên quan tới con số như cá cược, tú lơ khơ, lô đề, tổ tôm, thậm chí là... thần số học, dù chỉ là hình thức khác nhau của môn Toán, lại chứng tỏ sức hấp dẫn mạnh mẽ. Trong khi đó, Toán học - bộ môn "khai sinh" ra chúng - lại là nỗi ám ảnh với nhiều người.
Tiếp nối hai bài viết "Làm hòa" với Toán học để giải những "phép tính" hóc búa trong cuộc sống và "Tứ đổ tường" thời đại mới: 4 thói xấu dễ "gây nghiện", bài viết lần này của LeLa Journal tập trung vào các thái độ trái ngược của số đông với Toán học và các bộ môn tính toán trong đời sống.
Vì sao những trò "bài bạc" lại hấp dẫn đến vậy?
Trong nghiên cứu của mình, Giáo sư Mark Griffiths (Đại học Nottingham Trent - Vương quốc Anh) đã nhận thấy rằng người chơi thường bị thu hút bởi tính giải trí của trò cá cược (1). Cách thiết kế trò chơi thường mang lại cảm giác hồi hộp, tò mò và thích thú, đặc biệt khi trò chơi đó lại có tính rủi ro, kích thích bản tính muốn chinh phục.
Vì vậy, những trò như lô tô, cá cược, tú lơ khơ... là những hình thức tiêu khiển được nhiều người ưa thích.
Trong một "canh bạc", người chơi thường mang niềm tin rằng bản thân có thể làm thay đổi kết quả cuộc chơi theo hướng mong muốn. Chính niềm tin này đã thôi thúc họ, làm gia tăng sự thích thú của họ với trò chơi (2).
Không chỉ vậy, các hình thức cá cược là hoạt động có nhiều người tham gia, dù quy mô lớn như cá cược trong thể thao hay chỉ đơn giản là một nhóm bạn cùng chơi trò tú lơ khơ tại nhà. Trong đó, người chơi được giao lưu và tương tác xã hội và chính điều đó thu hút họ tiếp tục tham gia. Chẳng hạn, nhiều gia đình và nhóm bạn thường quây quần bên "chiếu bài" trong dịp Tết Nguyên đán.
Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, khi các trò cá cược xuất hiện trên mạng xã hội, người chơi càng dễ có các tương tác xã hội khi tham gia, dù các tương tác này chỉ là "ảo" (3). Hay nói cách khác, đây chính là tâm lý "càng đông, càng vui".
Thậm chí, khi một số người muốn tạm dừng, nếu bạn bè vẫn ở lại thì khả năng cao là những người này vẫn ở lại để không bỏ lỡ "cuộc vui".
Cá cược: Một hình thức khác của Toán học?
Nếu nhìn vào bản chất của trò chơi cá cược, có thể thấy rằng chúng khá tương đồng với… Toán học. Dù một bên là khoa học cốt yếu và một bên là trò chơi tiêu khiển nhưng cả hai lại có khá nhiều đặc điểm chung.
Đầu tiên, Toán học và cá cược đều có sự liên hệ với xác suất thống kê.
Trong Toán học, xác suất thông kê được sử dụng để dự đoán các khả năng có thể xảy ra. Chẳng hạn, chúng ta có một bài toán xác suất kinh điển như sau: "Cho một cái hộp đựng 5 viên bi đỏ và 7 viên bi xanh. Nếu chỉ được lấy một viên bi thì khả năng lấy được viên bi xanh là bao nhiêu?" Hoặc, cũng có một bài toán phức tạp hơn là "Cho một cái hộp đựng 5 viên bi đỏ và 7 viên bi xanh. Lần lượt lấy 2 viên bi từ trong hộp. Khả năng viên bi được lấy trong lần thứ hai là bi xanh là bao nhiêu?". Trong hai bài toán trên, nếu áp dụng quy tắc xác suất, chúng ta sẽ dự đoán được khả năng lấy được viên bi mong muốn.
Trong cá cược, chẳng hạn như cá rằng một đội bóng sẽ vô địch trong một mùa giải, việc dự đoán các khả năng nhờ xác suất thống kê cũng diễn ra tương tự. Mặc dù vậy, phần nhiều người cá cược vẫn đưa ra dự đoán dựa trên cảm tính thay vì áp dụng phép tính.
Không dừng lại ở dự đoán tình huống, cả Toán học lẫn cá cược đều cần đến khả năng phân tích rủi ro.
Trong Toán học, đó là việc hiểu rằng các giải pháp chúng ta đưa ra có thể chính xác đến mức nào và giải pháp nào là dễ dàng, khả thi nhất... Trong khi đó, phân tích rủi ro trong cá cược giúp người chơi ước lượng được số tiền thưởng hoặc mất khi "lên kèo". Ví dụ, trên bàn poker, người chơi có kinh nghiệm sẽ tính toán nhiều để đưa ra quyết định nên "theo" hay "bỏ bài".
Nhìn chung, tư duy khi giải một bài toán và khi tham gia chơi bài, lô đề, cá cược... khá giống nhau. Người tham gia đều cần đến khả năng tư duy logic, dự báo các khả năng có thể xảy ra và ước lượng rủi ro để chọn phương án hợp lý.
Giống nhau đến vậy, vì sao ta vẫn "mê số, ghét Toán"?
Đầu tiên, chúng ta phải xét đến cơ chế phần thưởng - yếu tố không thể thiếu trong bất cứ cuộc chơi nào. Não bộ con người bị thu hút bởi các phần thưởng - dù ở hình thức nào. Vì thế, nhiều người sẵn sàng chấp nhận rủi ro để đổi lấy "món hời" và món tiền thưởng vô cùng lớn trong các trò chơi cá cược đã thành công trong việc kích hoạt cơ chế phần thưởng đó (4).
Cũng có khi, những món tiền lại không phải phần thưởng chính, mà lại là những lời khen, những tràng vỗ tay tán thưởng, cảm giác rằng bản thân thông minh và giỏi giang...
Trong Toán học, chúng ta cũng thấy được cơ chế phần thưởng hoạt động: khi chúng ta giải quyết được một bài toán khó, não bộ tiết ra hormone khiến ta cảm thấy thỏa mãn về mặt cảm xúc. Tuy nhiên, "phần thưởng" này lại vô hình và phải mất nhiều thời gian và công sức để đạt được, từ đó "lép vế" hơn hẳn món tiền lớn xuất hiện ngay tức khắc khi con người "chơi độ".
Cũng chính vì phần thưởng vật chất tức thì này, chúng ta sẽ sẵn sàng chấp nhận rủi ro hơn, mà quên mất thực tế rằng những rủi ro khi cá cược còn lớn hơn nhiều. Nếu không giải được một bài toán, chúng ta không mất gì cả. Nhưng nếu thua độ, số tiền mất đi là rất lớn, chưa kể đến việc pháp luật không cho phép.
Trên hết, cá độ chính là một "ứng dụng" của Toán học trong đời sống - điều này khiến cá độ trở nên gần gũi và thiết thực hơn chứ không chỉ là lý thuyết đơn thuần như một bộ môn trong sách vở nhà trường. Quay trở lại ví dụ về bài toán viên bi hay những công thức tính toán, rất có thể, bạn sẽ thấy chúng "sao mà trừu tượng thế", chẳng thực tế chút nào.
Bây giờ, hãy đến với "bài toán" nổi tiếng mang tên Monty Hall. Đây là bài toán bắt nguồn từ trò chơi Let’s Make a Deal (tạm dịch là Thỏa thuận nhé) nổi tiếng trên truyền hình Hoa Kỳ (5).
Khi tham dự chương trình, thí sinh sẽ đối mặt với ba cánh cửa, được đánh số 1, 2, 3. Đằng sau ba cánh cửa là hai con dê và một chiếc xe nhãn Lamborghini trị giá 4,5 triệu đô la (hơn 109 tỷ đồng). Người chơi được quyền chọn một cánh cửa nháp nhưng khoan chưa mở cửa. MC chương trình sẽ mở một cánh cửa có con dê. Sau đó, thí sinh sẽ được quyền đổi hoặc giữ nguyên lựa chọn.
Độc giả có thể xem video (có phụ đề tiếng Việt) về bài toán này tại đây:
Khi nhìn và xem luật chơi này, nhiều người cho rằng khi một cánh cửa có dê đã mở ra rồi thì xác suất mở cửa chứa xe Lamborghini còn lại là 50% ở cả hai cửa, nghĩa là việc đổi hay không đổi lựa chọn cánh cửa cũng không quan trọng.
Tuy nhiên, thực tế lại không phải vậy. Việc MC chương trình mở cánh cửa có dê là một dữ kiện vô cùng quan trọng trong bài toán Monty Hall.
Bởi lẽ, MC phải biết rõ chiếc xe Lamborghini nằm ở cánh cửa nào để tránh không mở nhầm. Việc này đã làm tăng khả năng có xe Lamborghini ở bên cánh cửa không được MC chọn. Do đó, sau khi MC mở cánh cửa có dê, người chơi nên đổi lựa chọn, với kết quả xác suất thống kê như trong bảng dưới đây:
Từ ví dụ trên, có thể thấy rằng việc vận dụng lý thuyết xác suất thống kê để ra quyết định sẽ tăng khả năng dự đoán đúng. Đây chính là ứng dụng của Toán học trong đời sống, nhưng rõ ràng tính "thực tiễn" cùng phần thưởng lớn như chiếc xe hơi đã khiến nó hấp dẫn hơn hẳn. Còn với Toán học lý thuyết, có lẽ nhiều người sẽ cần nhiều thời gian hơn để cảm nhận được hết vẻ đẹp và học cách yêu bộ môn này một cách toàn diện.
Commenti