Từ bài viết Khoa học chứng minh mùi hương giúp tăng cường trí nhớ, đánh thức ký ức, LeLa Journal đã giới thiệu về cách mùi hương khơi gợi cảm xúc và những ký ức ngủ quên bên trong tiềm thức của chúng ta. Hiện tượng này vẫn được khoa học thực nghiệm chứng minh, để con người hiểu về cơ chế tác động của mùi hương đến não bộ của bản thân và tận dụng liệu pháp mùi hương (aromatherapy) hiệu quả trong đời sống.
Cách "xuyên không" về ký ức nguyên bản tốt nhất: Dùng hương
Những kỷ niệm trong quá khứ đột nhiên ùa về trong tâm trí bạn sau khi khứu giác nhận biết một mùi hương gắn với ký ức đó, được giới khoa học gọi là Ký ức Proust (Proustian Memory). Cái tên này được lấy cảm hứng từ chi tiết của một giai thoại văn học, trong đó nhà văn người Pháp là Marcel Proust đã mô tả hương thơm của trà hương hoa đoan (linden tea) và bánh quy vỏ sò (madeleine cookie) gợi nhớ đến một sự kiện bị lãng quên trong quá khứ (1).
Các bằng chứng khoa học đã cho thấy hoạt động của Ký ức Proust ưu việt hơn, do mùi hương gợi được nhiều ký ức cá nhân mang tính ảnh hưởng, lâu đời, hiếm thấy và có mức độ liên tưởng cao hơn hẳn so với hình ảnh (visual) hay lời nói (verbal) (2), (3).
Các nhà nghiên cứu đứng đầu là Rachel Herz đã tiến hành thí nghiệm kiểm tra tính thực tiễn của lý thuyết về Ký ức Proust qua tác động của mùi hương bắp rang bơ (popcorn) đối với ký ức của các tình nguyện viên (4). Cụ thể, họ so sánh các tác nhân gợi nhớ ký ức gồm một mùi hương quen thuộc là bắp rang bơ (kích thích khứu giác) với những yếu tố sau:
Hình ảnh hộp bắp (kích thích thị giác - hình ảnh)
Hình ảnh của từ "popcorn" tức là "bắp rang bơ" (thị giác – ký tự)
Âm thanh hạt bắp nở ra (kích thích thính giác)
Cảm nhận về những miếng bắp rang qua đầu ngón tay (kích thích xúc giác)
Kết quả cho thấy những ký ức được gợi lên bằng mùi hương sẽ gắn với cảm xúc mạnh và dạt dào hơn. Những tình nguyện viên còn chia sẻ rằng họ thấy mình như "xuyên không" về thời điểm và không gian ban đầu diễn ra sự việc, khác hẳn với ký ức được "mở cửa" bởi những tác nhân, kích thích khác (4).
Lý giải Ký ức Proust: Khoa học thần kinh nói gì?
Ký ức Proust được lý giải bằng sự kết nối trực tiếp giữa chất nền thần kinh của khứu giác, cảm giác, học tập mang tính liên kết và ký ức (5). Chỉ có hai xy-náp tách dây thần kinh khứu giác từ hạch hạnh nhân - đây là một cấu trúc cần thiết trong việc thể hiện và trải nghiệm ký ức gắn với cảm xúc của con người. Bên cạnh đó, chỉ có ba xy-náp tách dây thần kinh khứu giác từ hồi hải mã liên quan đến việc lựa chọn và truyền thông tin trong ký ức công việc /hoạt động(working memory), chuyển giao giữa ký ức ngắn hạn và dài hạn, cũng như vô số các chức năng ký ức khác (6).
Hạch hạnh nhân đóng vai trò chính trong việc học tập mang tính liên kết được củng cố qua tác nhân (stimulus reinforcement association learning) của các loài linh trưởng (7). Đồng thời, các nghiên cứu về hình ảnh thần kinh ở loài người cho thấy một sự liên kết sinh học thần kinh trực tiếp giữa việc gợi mở ký ức mang giàu tính cảm xúc thông qua mùi hương và hoạt động tại hạch hạnh nhân (8), (9).
Tựu trung lại, mùi hương tác động đến hệ thần kinh qua khứu giác, từ đó "mở khóa" những ký ức mang tính cảm xúc đã được ghi vào bộ nhớ dài hạn và truyền tải những thông tin liên quan đến ký ức ra ngoài.
Vậy chúng ta có thể tận dụng cơ chế này như thế nào?
Ứng dụng của liệu pháp mùi hương (aromatherapy) trong đời sống
Nếu được sử dụng một cách hiệu quả, mùi hương sẽ mang lại những tác động tích cực đến hoạt động của não bộ thông qua liệu pháp mùi hương – hay liệu pháp tinh dầu (aromatherapy). Ứng dụng của liệu pháp tinh dầu chưa đi sâu vào khía cạnh điều trị các chứng bệnh liên quan đến trí nhớ, như "blackout" (tức là hiện tượng mất trí nhớ tạm thời), Alzheimer...
Tuy nhiên, hiệu quả cải thiện sức khỏe tinh thần của hương thơm từ tinh dầu là tương đối rõ rệt.
Nghiên cứu khoa học chứng minh rằng mùi hương tỏa ra từ tinh dầu giúp điều chỉnh tâm trạng, mức độ hoạt động tích cực, đồng thời nâng cao sức khỏe thể chất và tâm lý (nhịp tim, huyết áp, giấc ngủ...) theo phương thức tương tự như sử dụng thuốc (10), (11).
Để có thể sử dụng liệu pháp tinh dầu một cách hiệu quả, bạn đọc có thể tham khảo 2 gợi ý mà LeLa Journal tổng hợp dưới đây:
1. Lựa chọn loại tinh dầu tương ứng với nhu cầu cải thiện sức khỏe mà mình mong muốn
Trên thị trường hiện có bán nhiều loại tinh dầu được chiết xuất từ thảo mộc và cây cỏ khác nhau, với mỗi loại sẽ có mùi hương và tác dụng của riêng mình. Ngoài việc lựa chọn mùi hương mình thích, bạn cũng nên chú ý đến hiệu quả mà loại tinh dầu mình mua đem lại. Ví dụ, tinh dầu bạc hà peppermint có tác dụng giảm triệu chứng buồn nôn sau phẫu thuật (12), trong khi tinh dầu bạc hà spearmint lại giúp giảm căng thẳng, đau đầu, kháng viêm, cải thiện giấc ngủ (13), tinh dầu cây trà giúp khử khuẩn – kháng viêm (14), tinh dầu hoa oải hương giúp giảm căng thẳng, ngủ sâu giấc (15)...
2. Áp dụng các phương pháp tinh dầu trong đời sống ở mức độ vừa phải
Đối với những độc giả mới làm quen với liệu pháp tinh dầu, mọi người có thể sẽ "choáng ngợp" trước vô vàn loại tinh dầu cùng các phương pháp như xoa lên bề mặt da, xông bằng đèn xông, massage toàn thân/từng bộ phận bằng tinh dầu...
Tuy nhiên, bạn cần chú ý chỉ nên dùng 1 - 2 loại tinh dầu trong một khoảng thời gian nhất định trong ngày và không nên dùng một lượng quá nhiều (không quá 3 - 5 giọt nếu xông bằng máy và nên chọn máy có độ khuếch tán rộng), cũng như không cho tinh dầu tiếp xúc trực tiếp với da quá lâu (16).
Bên cạnh đó, do có khả năng gợi lại những ký ức và cảm xúc mạnh mẽ, bạn cần cân nhắc nếu bản thân đã có những trải nghiệm, chấn thương tâm lý đau buồn gắn với một hoặc một số mùi hương nhất định. Để bảo đảm an toàn cho sức khỏe cá nhân, bạn cần tham khảo ý kiến của nhà tham vấn trị liệu.
Nhìn chung, nếu biết cách sử dụng liệu pháp tinh dầu hợp lý, cơ thể của bạn sẽ có sự chuyển biến tích cực cả về thể chất và tinh thần. Tuy nhiên, việc duy trì một bộ não nhanh nhạy – hay một trí tuệ minh mẫn không thể chỉ "phó mặc" cho mùi hương, mà còn là các hoạt động rèn luyện khác nữa.
Comments