Đã bao giờ bạn tự hỏi rằng tại sao nhiều mối quan hệ thường rất nồng nàn vào thuở ban đầu nhưng về sau lại lạnh nhạt và trở nên xa cách? Do đối phương đã phải lòng người khác hay tâm lý chung của con người thường "cả thèm chóng chán"?
Phân biệt giữa “thích” và “yêu”
Năm 1970, nhà tâm lý học Zick Rubin đã đưa ra lời giải thích về sự khác biệt giữa thích và yêu (1). Đôi khi chúng ta cảm thấy rất biết ơn và ngưỡng mộ người khác, chúng ta dành nhiều thời gian với một người với mong muốn được ở bên cạnh họ. Theo Rubin, đây là cảm giác thích chứ không được gọi là tình yêu.
Tình yêu có những biểu hiện sâu sắc hơn, mãnh liệt hơn nhiều và bao gồm mong muốn mạnh mẽ về sự thân mật và tiếp xúc thể xác. Thích một người là muốn bầu bạn với họ, còn yêu một người là quan tâm đến nhu cầu của họ cũng như là chính nhu cầu của ta vậy (2).
Ông cho rằng một mối quan hệ yêu đương được cấu thành từ ba yếu tố:
Sự gắn kết (Attachment): Là nhu cầu được ở bên cạnh người kia.
Sự quan tâm (Caring): Coi trọng hạnh phúc và nhu cầu của đối phương như là của chính bản thân mình.
Sự thân mật (Intimacy): Chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ và mong muốn cá nhân với một nửa.
Vì sao ta lại đem lòng yêu? Ta yêu người đó ở điểm nào?
Theo những nghiên cứu từ trước đến nay, vẻ ngoài ưa nhìn là một yếu tố quan trọng để tình yêu chớm nở ở thời kỳ đầu. Thế nhưng, đây cũng là một con dao hai lưỡi. Nhà nghiên cứu tâm lý học về tình yêu Matsui Yukata chỉ ra những yếu tố quan trọng để tạo ra sức hấp dẫn đối phương trong các giai đoạn của tình yêu như sau.
Trong giai đoạn gặp gỡ, “gần gũi” là yếu tố quan trọng. Nếu không thể tiếp xúc thân mật với nhau thì mối quan hệ không thể bắt đầu (3), (4). Do vậy, có rất nhiều trường hợp bạn bè, đồng nghiệp ở cùng câu lạc bộ đội nhóm, lớp học, nơi làm việc hoặc bạn thân từ thuở nhỏ kết hôn với nhau (5).
Ngoài ra, trên con đường đi học, đi làm mỗi ngày, đôi lúc chúng ta vô tình liếc mắt thấy một người nào đó. Nếu số lần liếc thấy nhau tăng lên thì ta sẽ cảm thấy thân thiết và có thiện cảm với họ. Trong tâm lý học, hiện tượng này được gọi là “hiệu ứng tiếp xúc thường xuyên” (mere – exposure effect) (6).
Matsui cũng nói thêm rằng, nếu thích một ai đó, bạn có thể không cần phải chủ động bắt chuyện với họ, mà hãy dần tạo ra những cơ hội để hai bên tiếp xúc trực tiếp với nhau. Tuy nhiên, nếu ấn tượng ban đầu của đối phương với bạn là xấu thì việc này sẽ phản tác dụng. Càng gặp nhiều, người ta sẽ càng ghét bạn, vậy nên hãy chú ý đến ấn tượng ban đầu (7), (8).
John Bowlby cho rằng việc một đứa trẻ tám tháng tuổi mỉm cười khi được mẹ dỗ dành sau mỗi lần khóc lóc là bằng chứng cho thấy giữa mẹ & đứa trẻ đã hình thành nên sự kết nối tin tuởng. Có thể nói rằng cảm giác tin tưởng cơ bản trong thời kỳ nhũ nhi này chính là dấu hiệu manh nha của khả năng yêu thương (9).
Một ví dụ khác, tất cả những hành động của trẻ sơ sinh như khóc lóc, nói bập bẹ, kêu gào... đều là để thu hút sự quan tâm của người mẹ. Đáp lại hành động gây chú ý đó, người mẹ sẽ dỗ dành, thay tả, cưng nựng, cho con bú... Những việc này sẽ tạo cho trẻ cảm giác an toàn (cảm giác tin tưởng cơ bản).
Có sáu kiểu tình yêu
Nhà tâm lý học John Alan Lee là người đã nghĩ ra việc chia tình yêu thành sáu dạng thức khác nhau, bao gồm (10):
Ludus (tình yêu bỡn cợt): Đối với tình cảm, những người thuộc nhóm này chỉ muốn phiêu lưu chứ không hề muốn gắn bó, xem người yêu lẫn tình yêu như một trò chơi để chinh phục.
Eros (tình yêu hướng đến vẻ đẹp): Yêu từ cái nhìn đầu tiên như bị "trúng" mũi tên ái tình của thần Tình yêu Cupid (còn có tên gọi khác là thần Eros).
Mania (tình yêu cuồng loạn): Có tính chiếm hữu cao, dễ cảm thấy lo lắng, đặc biệt là ghen tuông, chỉ muốn người kia là của mình, suy diễn nhiều ngay cả với những điều nhỏ nhặt.
Storge (tình yêu kiểu bạn bè): Muốn dành thời gian để tìm hiểu nhau, tình yêu được xây dựng dựa trên sự vững chắc và tin tưởng, không vội vàng, gấp gáp.
Pargma (tình yêu kiểu thực dụng): Cân nhắc và ưu tiên về sự cân đối trong sở thích và gia cảnh của đối phương khi lựa chọn người yêu/bạn đời.
Agape (tình yêu vị tha): Vì người mình yêu mà không màng mọi khó khăn, kể cả hy sinh bản thân.
Nhà nghiên cứu Matsui cho rằng tình yêu của thanh thiếu niên hiện nay chủ yếu rơi vào ba loại “mania”, “eros” & “agape”. Khi được hỏi về phản ứng của bản thân trước cách phân chia sáu kiểu tình yêu của John Alan Lee, cả nam và nữ đều ủng hộ tình yêu kiểu “mania”, tuy nhiên cũng có nhiều người nữ ủng hộ kiểu tình yêu “storge” và “pragma”.
Nghịch lý con nhím (Hedgehog’s dilemma)
Triết gia người Đức Arthur Schopenhauer đã kể một câu chuyện ngụ ngôn như sau (11):
Hai con nhím cùng trải qua một mùa đông lạnh lẽo. Chúng nằm sát vào nhau những mong sưởi ấm cho nhau, thế nhưng khi nằm quá gần thì những cái gai trên cơ thể sẽ làm đối phương bị thương. Nếu chúng nằm xa nhau ra thì lại run lẩy bẩy vì lạnh. Do vậy, chúng buộc phải "gần rồi xa", nghĩa là sát lại gần bên rồi sau đó tách nhau ra để tìm kiếm một khoảng cách khiến chúng không bị thương mà vẫn cảm nhận được sự ấm áp từ thân thể của đối phương.
Nhà tâm lý học & bác sĩ tâm thần Leopold Bellak gọi mâu thuẫn này là "nghịch lý con nhím". Ông chỉ ra rằng nó có thể áp dụng vào mối quan hệ giữa người với người trong thời kỳ hiện đại, đặc biệt là quan hệ yêu/ghét giữa nam và nữ.
Đồng ý với câu chuyện trên, nhà tâm lý học Sigmund Freud đã đề ra luận thuyết về những cảm xúc tương phản của con người (12). Ông cho rằng tình yêu và sự oán hận là những cảm xúc cuồng nhiệt nhất mà ta có. Ngoài ra, bởi vì hai cảm xúc này đều liên quan tới một người nên chúng sẽ tồn tại như hai mặt của đồng xu vậy.
Có thể nói rằng, ta càng quan tâm và yêu tha thiết một người thì càng nghĩ rằng mình ôm ấp trong lòng tình yêu mãnh liệt, thế nhưng, trong tình yêu đó cũng tồn tại những oán giận. Nên câu nói "thương nhau lắm cắn nhau đau" là hoàn toàn đúng theo tâm lý học.
Rung động của tình yêu có chăng là mãi mãi?
Bốn giai đoạn của tình yêu được các nhà tâm lý học ghi nhận là (12):
Giai đoạn 1: Giai đoạn hưng phấn - 6 tháng đến 24 tháng (2 năm).
Giai đoạn 2: Giai đoạn đầu gắn bó - 12 tháng (1 năm) đến 60 tháng (5 năm).
Giai đoạn 3: Giai đoạn khủng hoảng - 60 tháng (5 năm) đến 84 tháng (7 năm).
Giai đoạn 4: Giai đoạn gắn bó sâu sắc - 84 tháng (7 năm) trở lên.
Theo các nghiên cứu của nhà tâm lý học Elaine Hatfield và các cộng sự thì có 2 loại tình yêu cơ bản (13):
Tình yêu đồng cảm: Được thể hiện đưới sự tôn trọng, gắn bó, yêu mến và tin tưởng lẫn nhau. Loại tình yêu này thường phát triển từ sự thấu hiểu và tôn trọng.
Tình yêu nồng nhiệt: Được phát triển dựa trên những cảm xúc mãnh liệt hơn bao gồm sự hấp dẫn về thể xác, khát khao và ảnh hưởng qua lại. Khi những cảm xúc này được hồi đáp, con người sẽ cảm thấy phấn chấn và mãn nguyện (14). Ngược lại, tình yêu đơn phương sẽ mang đến cảm giác buồn tủi và tuyệt vọng. Hatfield cho rằng “tình yêu nồng nhiệt” chỉ mang tính nhất thời, thường kéo dài từ 6 đến 30 tháng.
Thế nên, có thể nói, mối quan hệ có thể duy trì nhưng rung động của tình yêu không thể kéo dài tới cuối cuộc đời. “Tuổi thọ” tình yêu mà các nhà khoa học đo được là trong khoảng hai năm.
Comments